Cuộc cạnh tranh của nền kinh tế truyền thông số

Theo Báo cáo về tình hình thị trường Digital 2024 - báo cáo thường niên về các xu hướng truyền thông xã hội do We Are Social và Meltwater công bố, đã có hơn 5 tỉ người dùng mạng xã hội trên toàn cầu chiếm 62,3% dân số thế giới. Tại Việt Nam, năm 2023 hơn 70 triệu người (chiếm 71% số dân) sử dụng mạng xã hội.

Xét trong thị trường thông tin của báo chí và truyền thông xã hội, cùng một cộng đồng công chúng, nếu như trước kia, báo chí có thị phần riêng của mình trong việc đưa tin đại chúng, thì nay sự độc quyền đã bị xóa bỏ. Nhà báo và cơ quan báo chí không còn đi đầu trong cung cấp thông tin đại chúng mà nguồn cung cấp tin tức đa dạng (cả tổ chức và cá nhân, cả chuyên nghiệp và không chuyên).

Đối thủ đưa tin lớn nhất của báo chí hiện nay là truyền thông xã hội. Thông tin trên mạng xã hội được lan truyền nhanh chóng và có tính tương tác cao nhờ công nghệ truyền thông 4.0. Sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông xã hội đã ảnh hưởng lớn đến hoạt động cơ quan báo chí, thậm chí đảo lộn và thay đổi môi trường truyền thông hiện nay.

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, doanh thu của các báo, tạp chí 9 tháng đầu năm 2023 đã giảm 9,4% so với cùng kỳ năm 2022. Tổng nguồn thu năm 2023 của các Đài PTTH giảm 23% so với năm 2022. Hầu hết các đài đều không khai thác được hết thời lượng quảng cáo/ngày; có đài thời lượng quảng cáo trên kênh chỉ đạt vài phút/ngày.

Thực tế, dù là báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình, vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu từ quảng cáo luôn chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí là 90%. Tuy nhiên, hiện nay các cơ quan báo chí đang phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội như Facebook hay Google đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống.

Đa dạng nguồn thu

Trong bài tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế Kinh tế báo chí truyền thông trong bối cảnh kinh tế số, PGS.TS Nguyễn Văn Dững - nguyên Trưởng khoa Báo chí - Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, doanh thu trong lĩnh vực báo chí những năm gần đây liên tục giảm, nhiều cơ quan giảm sâu; trong khi số nhân sự vẫn giữ nguyên, cho thấy nhiều vấn đề đặt ra.

Nguyên nhân đầu tiên xuất phát từ sự bùng nổ thông tin trên mạng xã hội. Mạng xã hội chủ yếu do các “đại gia” công nghệ nắm giữ, bởi họ có nhiều thuật toán thông minh giúp kết nối và sáng tạo, tạo ra không gian giao tiếp phóng khoáng và tự do hơn.

Thêm vào đó, báo chí chưa thích ứng kịp với môi trường truyền thông số, cùng với nhận thức chưa kịp cập nhật về bản chất và nguồn gốc sức mạnh của báo chí, nên nội dung và hình thức thông tin báo chí còn đơn điệu, nghèo nàn, một chiều và thụ động. Trong khi bùng nổ thông tin trên mạng xã hội, nhu cầu tiếp nhận, chia sẻ, kết nối và tham gia sáng tạo của công chúng chủ động ngày càng gia tăng nhanh chóng.

Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam - cho rằng, xu hướng các cơ quan báo chí lớn trên thế giới thực hiện đa dạng hóa nguồn thu bằng các hình thức: Quảng cáo truyền thống; thực hiện tường thu phí; làm truyền thông; thương mại điện tử; cấp phép thương hiệu; cung cấp các dịch vụ công nghệ thông tin; tổ chức nghiên cứu...

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cũng thúc đẩy việc tổ chức sự kiện để đem lại doanh thu. Cũng theo nhà báo Lê Quốc Minh, trong thời gian tới đây, các cơ quan báo chí truyền thông cũng sẽ hướng tới tìm kiếm doanh thu từ độc giả như một nguồn thu an toàn, bền vững.