Suốt 20 năm hoạt động trong lĩnh vực tư vấn hướng nghiệp cho thanh thiếu niên, câu hỏi mà bà Hồng Xuân – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Giáo dục Quốc tế - Haru -nhận được nhiều nhất từ các bậc cha mẹ là: Con tôi nên học nghề gì thì có tương lai? 

Cha mẹ Việt vẫn luôn có xu hướng chọn nghề hộ con với suy nghĩ học nghề này thì ra trường cha mẹ xin được việc cho, hay học nghề kia thì thời thượng, lương cao. Bà Hồng Xuân nói, đó không phải tương lai. 

"Tương lai được xây dựng nên bởi những gì con thực sự yêu thích với nó, có năng lực để làm việc với nó và kiên trì, bền bỉ với nó. Tương lai không nằm ở cái nghề do cha mẹ lựa chọn và sắp đặt", nữ chuyên gia cho hay.

 Cuộc trò chuyện với bà Hồng Xuân quanh câu chuyện chọn nghề cho con mang những kiến giải riêng của một chuyên gia giàu kinh nghiệm và yêu thích triết lý giáo dục của người Nhật.

Học cấp 3 mới hướng nghề không muộn nhưng đã qua thời điểm vàng

Theo thống kê, hàng năm Việt Nam có khoảng 40 vạn cử nhân ra trường nhưng con số thất nghiệp xấp xỉ 20 vạn lao động. Theo bà Hồng Xuân, có nhiều nguyên nhân của con số trên, trong đó có sự thụ động từ chính bộ phận học sinh. Lâu nay, việc lựa chọn ngành nghề hay trường của các học sinh phổ thông đa số đều nghe theo sự sắp đặt, kỳ vọng từ bố mẹ. Con trẻ không được định hướng nghề nghiệp từ sớm, không có hiểu biết về các ngành nghề trong xã hội, chọn ngành hot, trường tốt mà không biết bản thân có năng lực phù hợp hay không. 

Bên cạnh đó, tính kỷ luật trong lối sống và tác phong làm việc của các bạn trẻ Việt chưa cao. Nhà trường, gia đình không rèn luyện cho các bạn những phẩm chất đó, dẫn đến tình trạng nhiều cử nhân tự đào thải mình ra khỏi môi trường doanh nghiệp đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao. Các bạn không thích nghi được khi giữ quá lâu thói quen bừa bãi, sai hẹn, lề mề, làm việc riêng trong giờ lao động, thiếu kỹ năng ứng xử với đồng nghiệp…

Tất cả những điều này lẽ ra đều có thể thay đổi được khi các bạn còn là học sinh phổ thông hay thậm chí là khi đã đi học nghề, học đại học, nếu như các bạn nhận được sự định hướng tốt từ thầy cô, cha mẹ. Chọn nghề gì chỉ là một phần thôi, phải rèn luyện những gì để trở thành một người lao động hữu ích còn quan trọng hơn bởi có những phẩm chất cốt lõi chung mà nghề nào cũng cần. Đó là sự chăm chỉ, kiên trì, làm việc gì cũng đến nơi đến chốn, có trách nhiệm, tuân thủ kỷ luật…

Thông thường, các cha mẹ thường quan tâm đến định hường nghề nghiệp cho con khi con họ đã trong độ tuổi học THPT. Ở độ tuổi này mới hướng nghiệp cho con không phải là muộn, nhưng không còn là thời điểm vàng. 

Rất nhiều trẻ ngay từ bé đã bộc lộ những năng khiếu, khả năng đặc biệt riêng. Nếu như cha mẹ dành thời gian cho con đủ, cha mẹ sẽ phát hiện ra khả năng này để bồi dưỡng, phát huy một cách hợp lý.

Song song với đó, trẻ cần được trang bị kỹ năng sống, vốn kiến thức và ngoại ngữ. Dù tương lai trẻ làm nghề gì thì ba yếu tố này đều không thể thiếu trong việc định vị bản thân, gia tăng cơ hội lựa chọn nghề nghiệp.

Cứ để con được sai

Có ba việc cần làm để tìm ra nghề nghiệp lý tưởng cho con. Một là khám phá thứ con thích, hai là xác định thứ con giỏi, bà là tìm hiểu thứ xã hội cần. Nghề nghiệp lý tưởng chính là điểm giao thoa giữa ba yếu tố đó. Sau cùng, mỗi người cần đánh giá điều chỉnh lại bản thân để phù hợp với nghề nghiệp lựa chọn. 

Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng lý tưởng. Nếu như không thể lý tưởng thì hãy để cho trẻ được tự lựa chọn. Chúng có thể sai nhưng cứ để chúng sai đi. Con người ta học được nhiều điều từ những lần sai chứ không phải từ những lần đúng. 

Các cha mẹ hãy buông những kỳ vọng của mình xuống. Cha mẹ áp lực thực ra vì lo những ước mơ của mình đặt vào con cái không thành chứ không phải lo lắng cho ước mơ của con không thành. Hãy cứ để con sống cuộc đời con, ước mơ của con, sai lầm của chính con, rồi con sẽ trưởng thành và tìm được ý nghĩa thực sự của cuộc đời.

Có rất nhiều con đường để một thanh niên 18 tuổi lựa chọn bước vào đời. Ở Việt Nam có thể tóm gọn trong 6 sự lựa chọn từ thấp đến cao: 1 -Tham gia vào thị trường lao động phổ thông; 2 - Đi học nghề; 3 -Du học nghề; 4 - Du học; 5 - Học đại học trong nước; 6- Khởi nghiệp. Bất kỳ sự lựa chọn nào cũng có những cơ hội riêng nhưng điều đầu tiên đó phải là sự lựa chọn của mình xuất phát từ định vị đúng bản thân, biết mình muốn gì, sở trường sở đoản gì, lợi thế gì, khó khăn gì.

Thực tế, nhiều phụ huynh thấy con nhà hàng xóm học gì là đòi con mình học cái đó, làm cái đó mà không biết thực sự con mình muốn gì.  Định vị bản thân được rồi thì cần tìm người có kinh nghiệm và có tâm để tư vấn.

Nhiều phụ huynh ngày nay đã bắt đầu thực tế hơn bằng việc cho con đi du học nghề, như du học nghề ở Nhật chẳng hạn. Tuy nhiên,  trước khi đi, các bạn phải tự vẽ ra tương lai cho mình. Định vị bản thân như thế nào sẽ giúp các bạn có ý thức làm việc, học tập cao nhất, biết quan sát tích lũy những kinh nghiệm khoa học kỹ thuật và cả lối sống, tác phong từ người Nhật, văn hoá Nhật, nhờ đó thay đổi, trưởng thành rất nhiều. Khi trở về nước, ngoài số tiền tích luỹ được thì kiến thức mà các bạn thu hoạch được mới là tài sản quý hơn. Đó là vốn liếng để các bạn lập nghiệp tại quê nhà.