Học sinh Trường Tiểu học thị trấn Hương Sơn (Phú Bình, Thái Nguyên). Ảnh: NTCC

Động lực đổi mới

Cô Trần Thị Hiền - giáo viên lớp 5 Trường Tiểu học Trí Yên (Yên Dũng, Bắc Giang) cho rằng vẫn còn học sinh tiểu học do hạn chế về tư duy quan sát, cảm thụ, chưa tiếp cận hiệu quả với đổi mới phương pháp dạy học… nên vẫn học và làm bài kiểm tra đánh giá theo kiểu thuộc lòng văn mẫu.

Mặt khác, việc sử dụng sách văn mẫu còn tùy tiện khi gia đình, bố mẹ luôn đáp ứng việc mua sách cho con nhưng không biết cách định hướng, hướng dẫn sử dụng phù hợp. Nhiều học sinh thay vì coi văn mẫu như tài liệu tham khảo lại biến đó thành “kho bài” có sẵn để khai thác.

Về phía giáo viên tiểu học, theo cô Hiền đã và đang tích cực đổi mới, triển khai ứng dụng sơ đồ tư duy vào bài giảng giúp học sinh nhớ sườn ý, nội dung, từ đó phát triển thành câu đoạn theo cách viết của mình; Loại bỏ cách dạy đọc chép và yêu cầu thuộc văn mẫu.

Tại Trường Tiểu học Trí Yên, khâu kiểm tra đánh giá luôn yêu cầu, khuyến khích giáo viên sử dụng đề mở, câu hỏi và ngữ liệu không yêu cầu giống sách giáo khoa. Ví như với học sinh lớp 5 thay vì tả nhân vật cụ thể (mẹ hoặc cô giáo) thì cho tả về một người thân quen… Như vậy học sinh có thể triển khai bài văn tả người theo cảm nhận, tình cảm, suy nghĩ của bản thân. Với học sinh khối 1, 2, việc kiểm tra đọc cũng sử dụng văn bản không có trong sách để bảo đảm không thể đọc vẹt hoặc chỉ luyện những bài đã học.

Thậm chí, trước khi yêu cầu học sinh tả về cây cối, sẽ tổ chức hoạt động trải nghiệm, trong trường hoặc gần trường, giáo viên chỉ dạy học sinh cách quan sát chung nhất và lập dàn ý… “Tình trạng dạy học đọc chép, làm bài theo văn mẫu đã được nhà trường dần loại bỏ trong dạy học môn Tiếng Việt”, cô Hiền cho biết.

Dù việc dạy và học Tiếng Việt ở bậc tiểu học đã bắt nhịp đổi mới xong cô Hiền nhìn nhận, hướng dẫn đổi mới dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở trường phổ thông của Bộ GD&ĐT rất thiết thực, cần thiết.

Hướng dẫn nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; dành nhiều thời gian cho hoạt động thực hành, vận dụng, thảo luận, trình bày để rèn luyện hiệu quả nhất kỹ năng đọc viết, nghe, nói và cảm thụ thẩm mỹ, đánh giá chính xác năng lực học sinh; khắc phục tình trạng học sinh học vẹt, làm bài theo văn mẫu…

Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá môn Tiếng Việt được thể hiện và triển khai ở lớp 1, lớp 2 và năm học này ở lớp 3 theo Chương trình GDPT 2018. Chia sẻ điều này, cô Lương Thị Minh Nguyệt - giáo viên lớp 3 Trường Tiểu học Thị trấn Hương Sơn, (Phú Bình, Thái Nguyên) khẳng định:

Học sinh được thực hành, vận dụng, thảo luận để rèn các kỹ năng đọc viết nghe nói nhiều hơn. Quá trình dạy học, giáo viên cũng chủ động thay đổi ngữ liệu phù hợp với trò...

“Trong quá trình tập huấn bồi dưỡng sách giáo khoa lớp 3, các chủ biên tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá môn Tiếng Việt. Chính vì vậy, hướng dẫn của Bộ GD&ĐT càng củng cố thêm quyết tâm cho giáo viên phải đổi mới trong quá trình triển khai Chương trình, sách giáo khoa mới...”, cô Nguyệt trao đổi. 

Tuy nhiên yêu cầu tránh dùng lại ngữ liệu, văn bản trong sách giáo khoa để kiểm tra đánh giá đọc hiểu và viết đối với học sinh Tiểu học, cô Nguyệt còn băn khoăn nhất định bởi trẻ tiểu học tư duy ở mức độ thấp. Nếu đưa ra ngữ liệu hoàn toàn mới ít nhiều khiến các em khó tiếp cận và chậm đạt yêu cầu cần đạt. Những học sinh có tư duy và sức học tốt sẽ thích nghi và đáp ứng nhanh hơn.

“Điều này đòi hỏi giáo viên khi xây dựng câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá phải cân nhắc để bảo đảm phù hợp và cần căn cứ theo yêu cầu cần đạt từng khối lớp, đặc điểm học sinh. Không bê nguyên văn bản, ngữ liệu trong sách để kiểm tra nhưng cũng không nên quá mới lạ, gây khó học trò…”, cô Nguyệt bày tỏ.

Tương tự, cô Nguyễn Thị Thanh Loan - giáo viên lớp 3 Trường Tiểu học Nam Thành Công (Đống Đa, Hà Nội) cũng khẳng định cần đổi mới dạy học, kiểm tra đánh giá với môn Tiếng Việt. Bởi điều đó sẽ “tháo gỡ” tình trạng thầy dạy đọc chép, yêu cầu học thuộc văn mẫu khiến trò bị triệt tiêu sáng tạo. Hơn thế đây còn là “cú hích” để giáo viên phải thay đổi tư duy, phương pháp dạy học, kiểm đánh giá đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học. Khi nào giáo viên đổi mới hiệu quả cách dạy học, kiểm tra đánh giá thì học sinh sẽ thay đổi lối mòn học văn.

Dạy học môn Tiếng Việt tại Trường Tiểu học Trí Yên (Yên Dũng, Bắc Giang). Ảnh: NTCC

Lưu ý cần thiết

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Tổng chủ biên kiêm Chủ biên sách giáo khoa Tiếng Việt 1, Bộ “Kết nối tri thức với cuộc sống” khẳng định: Hướng dẫn đổi mới dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở trường phổ thông của Bộ GD&ĐT vừa đưa ra không làm thay đổi quá nhiều cách kiểm tra đánh giá cấp tiểu học. Bởi việc đổi mới này đã được các trường triển khai và đặc biệt khi dạy học theo Chương trình, sách giáo khoa mới.

Giáo viên khá thành thạo trong việc dùng các ngữ liệu, văn bản ngoài sách giáo khoa để kiểm tra đánh giá, hoặc thay đổi ngữ liệu khi dạy học cho phù hợp với học sinh. Tuy nhiên, để việc đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá môn Tiếng Việt ở cấp tiểu học đạt hiệu quả cao nhất, đi đúng tinh thần hướng dẫn thì đội ngũ giáo viên phải nắm thật chắc yêu cầu cần đạt của chương trình.

Mặt khác, vấn đề lựa chọn ngữ liệu, văn bản để xây dựng câu hỏi, bài tập đánh giá định kỳ đặc biệt lưu ý về độ khó và độ dài. Văn bản, ngữ liệu cần có độ dài phải tương ứng với thời gian làm bài thi viết và đọc; đạt mức độ phù hợp với những gì sách giáo khoa đổi mới và học sinh được học; tránh việc kiểm tra đánh giá làm khó cho học sinh.