Loại virus không thể đoán trước được

Nhà khoa học Andrew Rambaut - người nghiên cứu sự tiến hóa của virus tại Đại học Edinburgh, Vương quốc Anh cho biết: "Tôi nghĩ rằng không thể tránh khỏi việc chúng ta tiếp tục chứng kiến các biến thể mới với các mức độ né tránh miễn dịch khác nhau. Chúng có thể xuất hiện từ bất cứ nơi nào có sự lan truyền rộng rãi".

Hiện không có cách nào để biết chắc chắn khi nào một biến thể sẽ trở nên thống trị hoặc liệu nó có ở mức trạng thái của một "biến thể đáng quan tâm" hay không. "Biến thể đáng quan tâm" có nghĩa là có những dấu hiệu cho thấy biến thể đó có những đặc tính mới đáng lo ngại, chẳng hạn như lây lan nhanh hơn , gây ra bệnh nặng hơn hoặc né tránh các phản ứng miễn dịch.

Hiện các nhà nghiên cứu đã theo dõi một loạt các biến thể phụ có liên quan đang tranh giành sự thống trị của biến thể Delta và Omicron.

Hiện tại, dòng BA.1 Omicron ban đầu đang được thay thế bằng dòng khác, được gọi là BA.2. Dòng này, mặc dù có thể dễ truyền hơn BA.1, tuy nhiên lại dường như không phải là một thay đổi lớn so với dòng ban đầu đã quét qua nhiều quốc gia vào đầu năm nay.

Tuy nhiên, hiện thế giới đã không theo dõi quá trình lây nhiễm virus chặt chẽ như trước đây và kết quả là các nhà khoa học bị bỏ lỡ thông tin. Đơn cử, tại Anh xét nghiệm COVID-19 đã giảm, một phần do biến thể Omicron có xu hướng gây ra bệnh tương đối nhẹ. Với một căn bệnh nhẹ, mọi người ít có xu hướng đi xét nghiệm hơn và các chính phủ cũng trở nên ít chủ động hơn trong việc khuyến khích các xét nghiệm.

Nhà định dạng sinh học Andrew Page tại Viện Quadram ở Norwich, Anh cho biết trong tương lai, có thể mất nhiều tuần hơn nữa để nhận ra một biến thể mới đáng quan tâm đang xuất hiện. "Không có cách nào mà chúng tôi có thể theo kịp tốc độ mà virus đã đạt được cho đến nay"  - ông Page nhận định.

Omicron ít có khả năng gây ra bệnh nặng hơn so với các biến thể được quan tâm trước đó - một tính năng đã giúp kiềm chế tác động của sự lây lan tràn lan của biến thể. Mặc dù điều đó làm dấy lên suy đoán rằng virus có thể tiến hóa thành một chủng gây bệnh nhẹ hơn, nhưng con đường tiến hóa của SARS-CoV-2 vẫn chưa rõ ràng – ông Rambaut cho biết.

Cho đến nay, các biến thể mới cần quan tâm đã không phát triển từ biến thể ưu thế trước đó. Thay vào đó, chúng xuất hiện từ các dòng họ riêng biệt. Không có gì đảm bảo rằng biến thể ưu thế tiếp theo sẽ nảy mầm từ "nhánh" Omicron của "cây" họ SARS-CoV-2. "Có khả năng một biến thể sau này trở lại dòng dõi Delta hoặc Alpha, với khả năng né tránh miễn dịch đủ để quét sạch Omicron" – ông Rambaut nói.

Các nhà nghiên cứu cũng vẫn chưa biết mức độ nhẹ tương đối của Omicron là do sự phổ biến của khả năng miễn dịch chống lại SARS-CoV-2, hay là các đặc tính nội tại của chính virus. Khi ngày càng có nhiều dân số trên thế giới tiêm vaccine, bị nhiễm bệnh hoặc cả hai, khả năng miễn dịch sẽ tăng lên và do đó, có khả năng phục hồi chống lại các triệu chứng COVID-19 nghiêm trọng.

Nhưng có một số khác biệt trong cách Omicron hoạt động so với các biến thể trước đó - nhà miễn dịch học Wendy Burgers tại Đại học Cape Town ở Nam Phi lưu ý.

Một số nghiên cứu trên động vật phát hiện ra rằng Omicron ít có khả năng ảnh hưởng đến phổi hơn so với các biến thể trước đó. "Liệu biến thể đột biến tiếp theo có các đặc tính khác nhau không? Tôi không nghĩ rằng có bất kỳ đảm bảo nào rằng những khác biệt nội tại đó có thể không tồi tệ hơn. Đây là loại virus không thể đoán trước được. Và tôi sợ điều đó " – bà Burgers nhấn mạnh.

Vaccine có bảo vệ chống lại các biến thể mới nổi không?

54 đột biến trong bộ gen của Omicron - và đặc biệt là 34 nhóm trong một protein virus quan trọng được gọi là đột biến - làm suy yếu nghiêm trọng khả năng của vaccine COVID-19 trong việc ngăn ngừa nhiễm SARS-CoV-2. Nhưng khả năng bảo vệ khỏi bệnh nặng của vaccine dường như vẫn ở mức cao, và có lẽ đã góp phần gây ra bệnh ở thể nhẹ do Omicron gây ra.

Theo bà Burgers, đó là báo hiệu tốt cho khả năng phục hồi của miễn dịch qua trung gian vaccine chống lại các biến thể đáng lo ngại trong tương lai. Mặc dù đột biến tăng đột biến của Omicron dường như làm suy yếu khả năng phòng thủ của kháng thể, các nhà khoa học chỉ phát hiện ra sự suy giảm nhẹ khả năng của các tế bào miễn dịch được gọi là tế bào T để nhận ra virus. Những tế bào này được cho là đặc biệt quan trọng trong việc hạn chế phạm vi lây nhiễm của virus, giết chết các tế bào bị nhiễm và hạn chế sự lây lan của virus. "Tôi lạc quan rằng phản ứng của tế bào T sẽ khá linh hoạt ngay cả khi một biến thể mới xuất hiện" – nhà khoa học Burgers cho hay.

Nhưng bà Burgers lưu ý rằng khi các kháng thể trở nên ít phù hợp hơn với khả năng miễn dịch SARS-CoV-2 và tế bào T trở nên quan trọng hơn thì một biến thể virus có thể trốn tránh sự giám sát của tế bào T sẽ có lợi thế sống sót chính. "Phản ứng của tế bào T đang thực hiện nhiều công việc nặng nhọc hơn. Vì vậy, một điều mà chúng ta có thể bắt đầu thấy là sự thoát ra của virus khỏi tế bào T" – bà Burgers nói.

Ở các virus khác, chẳng hạn như cúm, khả năng thoát khỏi khả năng miễn dịch của tế bào T phát triển dần dần trong suốt nhiều năm. Nhưng thật khó để dự đoán nó sẽ diễn ra nhanh như thế nào giữa một đại dịch đang hoành hành.

Các nhà miễn dịch học cũng trở nên khó khăn hơn trong việc dự đoán cách thức miễn dịch quần thể sẽ hình thành diễn biến của đại dịch, vì các động cơ của miễn dịch đó ngày càng phức tạp. Mọi người có thể đã nhận được một trong một số loại vaccine, hoặc kết hợp các loại vaccine, hoặc bị nhiễm trùng từ một hoặc nhiều biến thể, có hoặc không có vaccine.

Sự tích tụ tiếp xúc với các biến thể SARS-CoV-2 sẽ tăng cường khả năng miễn dịch - chuyên gia bệnh truyền nhiễm Santiago Ávila Ríos tại Viện Bệnh đường hô hấp Quốc gia của Mexico ở Thành phố Mexico cho biết.

Ông Ríos và các đồng nghiệp nghiên cứu thấy rằng việc nhiều lần phơi nhiễm với SARS-CoV-2, thông qua tiêm chủng hoặc nhiễm trùng, phản ứng kháng thể sẽ khuếch đại, cũng như phản ứng của các tế bào miễn dịch được gọi là tế bào B2. "Do đó, khi ngày càng có nhiều người tiếp xúc với virus thông qua các cơ chế khác nhau thì sự xuất hiện của các biến thể mới đáng lo ngại có thể tạo ra gánh nặng bệnh tật thấp hơn" – ông Ríos giải thích.

Nhưng một số kiểu tiếp xúc có thể tốt hơn những kiểu khác để chuẩn bị cho cơ thể chống lại các biến thể mới. Một nghiên cứu về những người đã được tiêm phòng và sau đó bị nhiễm Omicron cho thấy những kháng thể sinh ra ở những người này có thể vô hiệu hóa nhiều biến thể SARS-CoV-2 ngoài Omicron, một đặc tính được gọi là phản ứng chéo.

Nhưng các kháng thể được tạo ra bởi những người đã bị nhiễm Omicron nhưng trước đó chưa tiếp xúc với SARS-CoV-2 - do tiêm chủng hoặc nhiễm trùng - không mạnh mẽ trong việc ngăn chặn các biến thể khác. "Chúng ta không thể cho rằng những người đó sẽ được bảo vệ đặc biệt tốt trước các biến thể đáng lo ngại" – nhà virus học Penny Moore tại Đại học Witwatersrand ở Johannesburg, Nam Phi cho biết.

Dữ liệu của nghiên cứu này tiếp tục chỉ ra tầm quan trọng của việc tiêm phòng. "Vaccine tăng cường khả năng miễn dịch của con người và khả năng miễn dịch sẽ phản ứng chéo, khi nó đến với tế bào T, với một biến thể khác" – bà Burgers cho hay.