​

Sách giáo khoa Ngữ văn từ năm 1995 - 2024. Ảnh: Văn Lự

Những băn khoăn, lo lắng, áp lực dạy và học, kiểm tra Ngữ văn là câu chuyện vẫn đang “nóng” trên tất cả diễn đàn giáo dục.

Từ hiểu môn Ngữ văn

Nửa thế kỉ trước, môn Văn rất coi trọng các kỹ năng đọc văn, luyện nói và làm văn, lập dàn ý rồi viết bài. Nhiều người thế hệ 5X, 6X biết làm thơ, viết truyện và đọc hiểu văn bản, bình văn rất thuyết phục mà không làm nghệ thuật hay văn chương.

Là môn công cụ cực kì quan trọng mở cánh cửa tri thức và giao tiếp, kiếm sống nhưng chục năm nay số trò ngại học Ngữ văn vẫn tăng, số người nói và viết chưa đúng tiếng ta vẫn tăng, ngược với điểm thi và điểm học bạ. Môn Ngữ văn chương trình 2018 là một trong 2 môn học và thi bắt buộc của học sinh phổ thông, và như thời xưa và các nước phát triển hiện nay - trọng tâm dạy 4 kĩ năng đọc - nghe - nói - viết.

Quan niệm dạy và học Ngữ văn để thẩm bình và viết bài thi văn lấy điểm đã kết thúc khi học chương trình 2018? Hệ lụy học và thi theo Bộ đề thi đại học (từ năm 1996) và xu hướng đề cao bài luận mẫu gần đây (cả học sinh giỏi quốc gia) chính là dạy và học văn để thi. Thầy cô chấm bài Ngữ văn phải bỏ qua các lỗi để nhiều điểm tốt.

Bài văn đạt giải thường trích nhiều ý kiến chuyên gia, không có kiến giải riêng và quẩn quanh số tác phẩm “vang bóng một thời” hay vấn đề xã hội quen thuộc. Chúng ta biết rằng, sáng tác văn chương đều hư cấu ít nhiều, nhưng vì sao chúng ta dạy Ngữ văn lại yêu cầu người học bàn luận, tán dương điều hư cấu đó mà không chú trọng việc dạy cách sử dụng ngôn ngữ để ứng xử và giao tiếp kiếm sống?

Thuật ngữ môn Ngữ văn đến nay vẫn còn người chưa hiểu đầy đủ. Không ít nhà quản lí, giáo viên và giáo viên Ngữ văn, người dân và học sinh vẫn xem nhẹ việc học ngữ (ngôn ngữ) mà chỉ nhằm học văn (văn học).

Tư duy văn dài điểm cao trở thành xu thế (khi không còn phao thi) mấy năm nay đã phá vỡ mọi quy chuẩn về tiếng Việt và thể thức văn bản, phá vỡ những yêu cầu cơ bản, bắt buộc của đọc hiểu và hành văn. Tư duy dạy và học Ngữ văn đọc chép, học thuộc đã góp phần làm mất đi sự giàu có và trong sáng của tiếng ta. Tư duy học văn, viết văn để thi chỉ là một mục tiêu của môn học.

Môn Ngữ văn 2018 đã thay đổi và mục tiêu chính là 4 kỹ năng đọc, nghe, nói, viết. Từ việc khám phá các thể loại văn bản, người thầy giúp học sinh nhận biết, đánh giá và sử dụng thành thạo tiếng Việt. Ngôn ngữ hàng ngày thô ráp được nghệ sĩ ngôn từ tạo thành ngôn ngữ nghệ thuật giàu hình ảnh, màu sắc, âm thanh, nhạc điệu và cá tính, nhiều từ mới và ngữ nghĩa mới…

Thầy cô Ngữ văn sẽ giúp học trò đọc hiểu và vận dụng được cách dùng ngôn ngữ để biểu đạt hiệu quả tư tưởng, tình cảm về cuộc sống và con người theo thể thức văn bản (thể loại văn bản) trong bối cảnh và mục đích cụ thể của mỗi tác giả. Tiếp nhận các giá trị văn học, các chức năng văn học (nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ và giải trí) từ nay, bằng việc chọn văn bản và theo thể loại, sẽ không còn bó cứng trong chục tác phẩm.

Tư duy học Ngữ văn để viết văn giỏi đang được số đông và không ít giáo viên Ngữ văn chấp nhận. Là người dạy Ngữ văn, tôi thấy lo lắng khi nghe giáo viên Ngữ văn than: “với dạng đề thi 2025, làm sao học sinh viết sâu rộng được”