Trong bài đăng trên Twitter gần đây, nhà nghiên cứu Eric Topol, Viện Nghiên cứu Scripps gọi biến chủng BA.5 Omicron là “phiên bản tồi tệ nhất” mà giới chuyên gia từng thấy. Tờ Washington Post ngay sau đó sử dụng cụm từ này để nói về mức độ nguy hiểm của BA.5. Nhà Trắng cũng đã công bố chiến lược quản lý BA.5, nhấn mạnh nguy cơ tiềm tàng của nó sẽ khiến số ca mắc tăng trong các tuần tới.

Vì sao các chuyên gia quan tâm tới BA.5?

Hơn 70% người từ 50 tuổi trở lên ở Mỹ chưa được tiêm mũi tăng cường thứ hai. Giới chức y tế nước này cảnh báo bất kỳ ai trong nhóm kể trên đều cần phải cảnh giác. Bởi BA.5 đang lây lan với tốc độ chóng mặt, đe dọa ngay cả những người đã tiêm vaccine.

Israel, Malaysia, Nhật Bản, Trung Quốc, Vương Quốc Anh... lần lượt thông báo phát hiện ca nhiễm biến chủng này. Giới chức y tế các nước đẩy mạnh chiến lược tiêm chủng vì sự xuất hiện của chủng mới, lo ngại nó sẽ gây ra hàng loạt làn sóng lây nhiễm, nguy cơ tỷ lệ nhập viện, tử vong tăng cao.

Theo Vox, thứ nhất, tỷ lệ nhập viện vì Covid-19 đang tăng sau vài tháng con số này khá ổn định, trùng khớp với thời điểm BA.5 hoành hành. Ngoài ra, bằng chứng ban đầu cho thấy BA.5 có các đặc tính giúp nó thoát khỏi hệ thống miễn dịch, thậm chí với cả những người đã được tiêm vaccine. Khả năng này tốt hơn rất nhiều lần so với "tổ tiên" của nó.

Tỷ lệ tiêm chủng vaccine tăng cường ở Mỹ và nhiều vẫn khiêm tốn. Đặc biệt, tại Mỹ, hơn 20% dân số chưa được tiêm vaccine. Nhiều người lo sợ biến chủng mới có khả năng né tránh hệ miễn dịch tốt hơn sẽ là cơ hội để virus tiếp cận, gây hại cho những người chưa được tiêm chủng.

Tin tốt là chúng ta đã có các công cụ để đối phó với dòng phụ như BA.5. Nhà miễn dịch học Anne Hahn, Trường Y Yale, cho biết: “Nó không thực sự làm lung lay bất kỳ biện pháp đối phó nào của chúng ta. Khẩu trang, vaccine vẫn có tác dụng ngăn chặn những tác động xấu nhất của BA.5".

Người dân xếp hàng ở Quảng trường Thời đại, New York, Mỹ, ngày 6/6. Ảnh: John Smith/VIEWpress.

Bằng chứng đáng kinh ngạc

Hiện tại, nhiều điều vẫn chưa rõ ràng về biến chủng này. BA.5 có một số điểm chung với các biến chủng trước đó, triệu chứng dường như cũng tương tự. Song, bằng chứng ban đầu khiến giới khoa học kinh ngạc về BA.5.

Tính đến ngày 9/7, ước tính từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cho thấy tất cả virus đang lây lan ở nước này là Omicron và dòng phụ nữ nó. Khoảng 65% là BA.5, tỷ lệ này đang tăng lên nhanh chóng. Nếu chiều hướng này tiếp tục, nó sẽ chiếm gần như 100% ca nhiễm mới ở Mỹ trong vòng một tháng.

Ở Nam Phi, nơi có làn sóng BA.4/BA.5 kết hợp từ giữa tháng 4 và tháng 6, tỷ lệ ca nhiễm tăng nhanh hơn so với những chủng Omicron trước đó.

Trong quá trình xảy ra đại dịch, các biến chủng mới lấn át chủng cũ nhiều lần. Chỉ tính riêng Omicron, BA.5 là dòng phụ thứ 5 chiếm ưu thế ở Mỹ. Nhưng làn sóng Omicron đầu tiên đã tạo ra sự gia tăng lớn về số ca mới và nhập viện, trong khi những đợt tiếp theo thì không.

Các dòng phụ BA.4 và BA.5 phát tán với tỷ lệ lớn hơn, số ca mắc, nhập viện cũng bắt đầu tăng ở Mỹ. Xu hướng này cho thấy BA.5 có những ưu điểm sinh học mà các dòng phụ Omicron trước đây không có. Dữ liệu trong phòng thí nghiệm đã bắt đầu làm rõ những ưu điểm đó là gì.

Một công bố gần đây từ các nhà nghiên cứu tại Đại học Columbia cho thấy bộ gene của BA.5 khá khác biệt về mặt di truyền. Một số khác biệt nằm ở protein gai - mục tiêu chính của vaccine.

Các nhà khoa học lo ngại protein càng thay đổi nhiều thì khả năng vaccine hiện tại tạo ra kháng thể vô hiệu hóa nó càng ít. Những dòng phụ này có thể khiến nhiều người lây nhiễm hơn, ngay cả nhóm đã được tiêm chủng.

Thống kê của CDC ước tính tỷ lệ ca nhiễm mới có 65% là chủng BA.5. Nguồn: CDC Mỹ.

Vaccine kém hiệu quả

Một báo cáo vào đầu tháng 7 trên tạp chí New England cho thấy những người được tiêm vaccine tăng cường có mức độ kháng thể chống lại BA.5 thấp hơn 3 lần so với chủng Omicron đầu tiên. Những kháng thể này không phải là cách duy nhất để hệ thống miễn dịch bảo vệ cơ thể khỏi lây nhiễm SARS-CoV-2 nghiêm trọng, song, phát hiện này cho thấy vaccine ít có khả năng bảo vệ chúng ta khỏi BA.5 hơn so với những chủng trước đó.

Một nghiên cứu khác cho thấy nhiễm Omicron không giúp hệ thống miễn dịch nhận biết và bảo vệ chúng ta khỏi các dòng phụ khác của nó. Điều đó làm cho khả năng tái nhiễm sau khi bị nhiễm Omicron cao hơn là những chủng trước. Dữ liệu thực tế từ Nam Phi đã cho thấy điều này.

Nhà dịch tễ học Hahn lưu ý vaccine ở mức độ nào đó vẫn có khả năng bảo vệ tốt khỏi nguy cơ bệnh nặng vì BA.5. Song, chúng ta còn ẩn số khác. Một số nghiên cứu đặt câu hỏi về độ nhạy của kit xét nghiệm trước biến chủng này. Các xét nghiệm chẩn đoán có thể mang lại kết quả âm tính giả.

Một câu hỏi khác là phương pháp điều trị như kháng thể đơn dòng đã từng hiệu quả với những biến chủng trước đó có còn tác dụng với BA.5 hay không.

Nhìn chung, có vẻ như BA.5 mang theo sự khác biệt rõ ràng so với những biến chủng trước đó. Sự khác biệt này làm tăng các ca mắc trên toàn cầu, song, vẫn chưa rõ mức độ nguy hiểm của làn sóng này.