Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp đã phá sản hoặc "trốn" đóng bảo hiểm xã hội vẫn chây ỳ...

Nghỉ việc mới biết bị nợ bảo hiểm xã hội

Nghỉ việc từ đầu tháng 11-2022, đến nay chị Lê Thị Kim Hồng, công nhân may tại một nhà máy giải thể ở quận Bình Tân (TP.HCM) vẫn chưa nhận được sổ BHXH và cũng chưa thể lãnh trợ cấp thất nghiệp (TCTN).

Chị Hồng làm việc ở công ty từ năm 2009, đến năm 2022 chị có thể lãnh tối đa đến 12 tháng TCTN, nhưng đến khi nghỉ việc chị mới biết công ty không đóng BHXH cho mình từ năm 2019. Chị đến công ty hàng chục lần nhưng vẫn chưa được chốt sổ để làm thủ tục lãnh TCTN.

Trường hợp chị Hồng vẫn còn khá may mắn, cùng với can thiệp của cơ quan chức năng, công ty đã cam kết sẽ đóng bù khoản nợ BHXH cho chị trong vòng 3 tháng.

Còn với gần 120 lao động Nhà máy xi măng Hữu Nghị thuộc Khu công nghiệp Thụy Vân (Phú Thọ) thì khoản nợ đóng BHXH lên tới 6 năm. Từ 2011 đến 2016 công ty này không đóng BHXH cho công nhân, đến khi có nhiều người chuyển việc mới biết bị nợ BHXH. Công nhân kiện ra tòa từ năm 2017, tòa cũng đã xử nhưng 5 năm qua họ vẫn chưa được trả khoản tiền nợ BHXH trên.

"Lúc nghỉ việc khó khăn lắm, TCTN cũng không được lãnh. Mà giờ 6 năm công ty không đóng BHXH, không biết giờ họ có đóng bù không. Nếu không thì khi về hưu công nhân thiệt thòi lắm", công nhân Phạm Xuân Quý chia sẻ.

Những người lao động Công ty CP Dịch vụ viễn thông Sài Gòn (SPT) cũng lâm tình cảnh tương tự. Công ty nợ BHXH suốt hơn 2 năm. Người lao động đã kiện ra tòa, tòa cũng đã có quyết định yêu cầu công ty khắc phục khoản nợ BHXH, nhưng bản án vẫn chưa được thi hành.

Chị Phương Hằng - kế toán một công ty xây dựng có trụ sở ở Hà Nội - cho biết hằng tháng công ty đều thông báo trích 10,5% lương để đóng BHXH, nhưng vào tháng 10-2022, khi cơ quan BHXH vào thanh tra mới phát hiện công ty không đóng đủ cho người lao động.

Còn chị Vân Anh - nhân viên công ty vệ sinh ở Hà Nội - cho biết tham gia BHXH từ tháng 6-2019 đến tháng 8-2020. Công ty chỉ đóng BHXH cho đến tháng 2-2020. Khi nghỉ sinh con 6 tháng, chị không có lương và không được giải quyết trợ cấp thai sản. Sau khi chị làm đơn phản ảnh lên Phòng LĐ-TB&XH quận Thanh Xuân, công ty cam kết thanh toán tiền nợ BHXH theo từng đợt đến khi hết nợ (mỗi tháng/lần). Tuy nhiên, đến nay công ty vẫn không thực hiện.

Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước 

Tính đến cuối năm 2022, tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN hơn 22.000 tỉ đồng, tương ứng trên 5% tổng số phải thu. Đặc biệt, khoảng 3.500 tỉ đồng nợ BHXH của hơn 30.000 đơn vị, doanh nghiệp phá sản, giải thể hoặc có chủ là người nước ngoài bỏ trốn, khó hoặc không có khả năng thu hồi, ảnh hưởng quyền lợi của hơn 200.000 người lao động.

Ông Bùi Sĩ Lợi - nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội - cho rằng với con số hơn 200.000 người lao động là nạn nhân của tình trạng này, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, BHXH Việt Nam cần lập danh sách, xem xét cụ thể để giải quyết chính sách. Vấn đề "bí, vướng mắc" ở đây chính là để giải quyết cho các trường hợp này sẽ lấy nguồn tiền ở đâu? 

Nếu doanh nghiệp đã đóng cho BHXH thì lấy từ quỹ BHXH để xử lý. Còn doanh nghiệp "ăn quỵt", không đóng BHXH cho người lao động thì Nhà nước có thể xem xét sử dụng ngân sách để giải quyết quyền, lợi ích hợp pháp cho người lao động.

Nếu thực tế người lao động có bị trừ tiền nhưng chủ doanh nghiệp chiếm dụng, không đóng quỹ rồi bỏ trốn, Nhà nước nên hỗ trợ, không để người lao động bơ vơ.

Việc doanh nghiệp phá sản, chậm hoặc không đóng bảo hiểm diễn ra trong thời gian rất dài. Để xảy ra tình trạng này, trách nhiệm thuộc cơ quan quản lý đã thiếu chặt chẽ. Với khoản người lao động đã đóng cho quỹ BHXH, phải bỏ quỹ ra để trả cho họ.

Còn PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên viện trưởng Viện Khoa học lao động và Xã hội, cho rằng chính do vấn đề quản lý còn nhiều yếu kém mới dẫn đến tình trạng nợ, đọng BHXH kéo dài.

Nên thay đổi phương thức đóng từ doanh nghiệp trích lương đóng cho người lao động sang có một tài khoản BHXH cho mỗi người lao động. Trong đó, hằng tháng sẽ trích từ tiền lương của người lao động và trích phần doanh nghiệp phải đóng để đóng thẳng vào đó. Với các tiến bộ của khoa học công nghệ hiện nay thì hoàn toàn có thể làm được. Khi rõ ràng như vậy thì sẽ không lo việc trốn đóng BHXH như thời gian qua.

Chính sách thiết kế theo hướng nếu người lao động đóng BHXH đầy đủ mà người sử dụng lao động không đóng thì quyền lợi của người lao động vẫn được giải quyết.

Các chuyên gia cũng chỉ rõ một trong những giải pháp căn cơ để giải quyết câu chuyện nợ, trốn đóng BHXH là cần sửa Luật BHXH. Luật phải nâng chế tài xử phạt với các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH.