Vội vã đưa ra chiến lược kinh tế gây tranh cãi khiến thị trường rơi vào cơn hỗn  loạn, trước sức ép dồn dập từ các đảng đối lập, Thủ tướng Anh – bà Liz Truss đã tuyên bố từ chức. Nhưng bất kỳ ai thay thế bà Truss đều sẽ phải kế thừa một nền kinh tế u ám với chi phí vay tăng, hóa đơn năng lượng cao ngất ngưỡng, thuế cao và không có chiến lược để khôi phục tăng trưởng.

 

“Tôi không thể hoàn thành nhiệm vụ được đảng Bảo thủ giao phó”, bà Truss phát biểu tại cuộc họp báo tuyên bố từ chức bên ngoài dinh Thủ tướng Anh tại Phố Downing, London hôm 20-10.

Quyết định từ chức chỉ sau 45 ngày tại vị của bà Truss sẽ kéo dài cơn bất ổn đã làm rung chuyển nước Anh kể từ khi nước này rời Liên minh châu Âu (EU) vào năm 2020 và khiến vị thế lãnh đạo của đảng Bảo thủ rơi vào bế tắc khi đất nước phải đối mặt với cuộc khủng hoảng giá cả sinh hoạt và suy thoái kinh tế.

Bà Truss rời khỏi Phố Downing sau khi nỗ lực vực dậy tăng trưởng của đất nước thông qua chính sách giảm thuế phản tác dụng, dẫn đến làn sóng bán tháo đồng bảng và trái phiếu chính phủ Anh. Dù đã cố gắng sửa sai bằng quyết định sa thải Bộ trưởng Tài chính Kwasi Kwarteng và đảo ngược gói cắt giảm thuế nhưng bà vẫn không thể cứu vãn uy tín khi những lời kêu gọi bà từ chức ngày càng gia tăng.

Giờ đây, cuộc đua kế nhiệm ghế Thủ tướng Anh đang tập trung ở các ứng cử viên tiềm năng gồm cựu Bộ trưởng Tài chính Rishi Sunak, lãnh đạo Hạ viện Penny Mordaunt, Bộ trưởng Quốc phòng Ben Wallace và Boris Johnson, cựu thủ tướng bị lật đổ hồi tháng 7 vì một loạt vụ bê bối đạo đức công vụ. Tuy nhiên, giống như bà Truss, thủ tướng sắp tới sẽ phải xoay xở để thiết kế một kế hoạch giải cứu Anh khỏi cơn suy thoái phía trước.

Lạm phát ở mức hai con số lần đầu tiên sau bốn thập niên và dự kiến tiếp tục tăng cao vào mùa đông năm nay, buộc Ngân hàng trung ương Anh (BoE) tiếp tục tăng lãi suất. Ngay cả sau khi chính phủ của bà Truss đã đảo ngược gói kích thích thông qua kế hoạch tăng thuế lớn nhất kể từ năm 1993, Bộ Tài chính Anh vẫn sẽ phải vật lộn với mức thâm hụt ngân sách ngày càng lớn.

Jonathan Portes, giáo sư kinh tế và chính sách công tại trường King’s College London, nói: “Rất khó để thấy rằng đảng Bảo thủ có khả năng đưa ra bất kỳ thay đổi quan trọng nào trong chính sách kinh tế. Về thuế và chi tiêu, tất cả những gì họ có thể làm là tránh mất uy tín của chính phủ một lần nữa. Họ cần phải hành động an toàn”.

Bà Truss cách đây hơn một tháng đã hứa hẹn sẽ vực dậy nền kinh tế bằng kế hoạch cắt giảm thuế lớn nhất trong 50 năm mà không nói rõ nguồn kinh phí sẽ lấy từ đâu bất chấp lạm phát đang tăng nhanh. Cơn hoảng loạn của thị trường sau đó đã buộc bà phải đảo ngược gói cắt giảm thuế.

Hầu hết các nhà phân tích đều dự báo về một cơn suy thoái kéo dài, trầm trọng hơn bởi sự xoay trục của Bộ Tài chính Anh từ việc tập trung vào tăng trưởng sang bịt lỗ hổng ngân sách khoảng 25 tỉ bảng.

“Bất kỳ ai tiếp quản ghế Thủ tướng của bà Truss sẽ vẫn phải đối mặt với áp lực cân đối ngân sách. Về mặt tích cực, mức thâm hụt ngân sách dự kiến đã thu hẹp so với cách đây vài ngày (nhờ đảo ngược gói giảm thuế). Về mặt tiêu cực, việc cắt giảm chi tiêu công hoặc tăng thuế luôn là vấn đề nhức nhối và gây tranh cãi”, Jamie Rush, nhà kinh tế của Bloomberg Economics, nói.

Lạm phát khiến các hộ gia đình Anh đang chịu sức ép lớn và buộc phải thắt chặt chi phí sinh hoạt, đã kéo mức tín nhiệm của chính phủ suy giảm. Chi phí hàng hóa và dịch vụ đang tăng nhanh hơn so với tiền lương, khiến người lao động có ít tiền hơn để chi tiêu.

Bloomberg Economics dự đoán GDP của Anh giảm 0,4% trong năm tới. Shevaun Haviland, Tổng giám đốc Phòng Thương mại Anh, nói: “Những thách thức trước mắt chúng ta đang ngày càng gia tăng. Hai phần ba doanh nghiệp dự kiến sẽ tăng giá sản phẩm và dịch vụ khi lạm phát trở thành mối quan tâm hàng đầu của họ. Lãi suất dự kiến sẽ tăng cao hơn nữa vào tháng 11 và các hóa đơn năng lượng hiện sẽ tăng vọt trở lại đối với nhiều người vào tháng 4”.

Tất cả những yếu tố thúc đẩy nền kinh tế Anh trong 3 thập niên qua như hàng hóa, lao động, tín dụng và năng lượng rẻ đều đang đảo ngược. Nền kinh tế của Anh thịnh vượng trong thập niên 1990 và đầu thập niên 2000 khi mối quan hệ thương mại ngày càng phát triển với Liên minh châu Âu (EU) và châu Á giúp giảm chi phí hàng hóa và dịch vụ.

Điều đó cùng với giá năng lượng giảm và dòng lao động tự do từ EU giúp lạm phát có xu hướng giảm và cuộc khủng hoảng đại dịch Covid-19 đã đưa lãi suất ở Anh giảm xuống các mức thấp trong lịch sử.

Bây giờ, tất cả những thuận lợi đó không còn nữa. Xung đột thương mại với EU và Trung Quốc cùng với sự hỗn loạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu đã làm tăng giá hàng hóa. Cuộc xung đột Nga-Ukraine đã cắt đứt dòng khí đốt tự nhiên giá rẻ, khiến lạm phát tăng vọt.

Trong khi tỷ lệ thất nghiệp của Anh giảm xuống mức thấp nhất trong 48 năm, ít nhất 300.000 người đã rời bỏ lực lượng lao động kể từ khi đại dịch Covid-19 xảy ra, khiến các công ty tốn kém hơn trong việc thuê nhân sự để mở rộng kinh doanh.

Để dập tắt cú sốc lạm phát, BoE đã tăng lãi suất lên mức chưa từng thấy kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu hơn một thập niên trước. BoE đã phải can thiệp để chấm dứt cơn hỗn loạn trên thị trường trái phiếu chính phủ Anh do tác động từ kế hoạch giảm thuế của bà Truss. BoE hiện đang quay trở lại cuộc chiến lạm phát và có khả năng sẽ thắt chặt chính sách tiền tệ một lần nữa vào tháng tới.

Hầu hết các nhà kinh tế đều dự đoán BoE sẽ tăng lãi suất thêm 75 điểm cơ bản lần đầu tiên kể từ năm 1989.