Thông tin trên được đưa ra tại Hội thảo: “Chăm sóc sức khỏe tâm thần cho giáo viên hướng tới xây dựng trường học hạnh phúc” do Khoa Các Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (UEd), ĐH Quốc gia Hà Nội cùng tổ chức Good Neighbors International (GNI), Hàn Quốc tổ chức.

Trường học hạnh phúc đã trở thành một từ khóa phổ biến trong ngành giáo dục tại Việt Nam. Lấy cảm hứng từ mô hình “Happy school” của UNESCO, mô hình trường học hạnh phúc tại Việt Nam được triển khai từ năm 2018 với 22 tiêu chí tập trung vào 3 khía cạnh cốt lõi: Con người (People) - Hệ thống (Process) và Môi trường (Place).

Trong đó, khía cạnh Con người đã đề cập rất nhiều đến vai trò của giáo viên trong việc phát triển mô hình này, cụ thể: thái độ tích cực của giáo viên, sự tích cực và hợp tác giữa các thành viên trong nhà trường, điều kiện làm việc của giáo viên, kỹ năng và năng lực của giáo viên.

Giáo viên là những người có tác động quan trọng về xây dựng và phát triển nhân cách, tâm sinh lý của hàng học sinh. Nếu giáo viên có tình trạng sức khỏe tâm thần tốt, có thái độ, nhận thức, và năng lực tốt, sẽ tạo ra những tác thế hệ học trò hạnh phúc, có tác động lâu dài đến sự phát triển của hàng nghìn học sinh.

Bệnh trầm cảm và lo âu là phổ biến nhất

Tại hội thảo, báo cáo về vấn đề: “Tổn thương sức khỏe tâm thần sau đại dịch và những thách thức của hệ thống chăm sóc sức khoẻ tinh thần (SKTT)”, PGS.TS.Trần Thành Nam trường Đại học Giáo dục đã nêu bức tranh thực trạng tổn thương SKTT của giáo viên (GV) trong các nghiên cứu khảo sát trên thế giới và Việt Nam.

Theo đó, ông Nam trích dẫn các khảo sát của CDC, Hoa Kỳ cho thấy 52% giáo viên báo cáo rằng sức khỏe tâm thần của họ suy giảm sau đại dịch Covid-19. Có khoảng 27% giáo viên sàng lọc bằng trầm cảm bằng thang PHQ-9 đáp ứng trầm cảm; 37% giáo viên sàng lọc bằng thang GAD-7 đáp ứng lo âu; trong đó có 19% giáo viên báo cáo rằng đã sử dụng các chất kích thích gây nghiện như rượu như một cách giải tỏa stress và cảm xúc tiêu cực.

Khảo sát này cũng cho thấy khoảng 53% giáo viên nghĩ nhiều hơn đến việc rời khỏi vị trí công tác so với trước đại dịch.

Còn khảo sát Teacher Wellbeing Index 2022 cho thấy có khoảng 75% giáo viên đang căng thẳng quá mức; 47% giáo viên báo cáo thường xuyên đến trường làm việc trong tình trạng không hoàn toàn khỏe mạnh về tinh thần, 59% cảm thấy không tự tin khi chia sẻ về những vấn đề sức khỏe tâm thần của bản thân và 48% cảm thấy không được hỗ trợ về sức khỏe tâm thần của bất cứ một tổ chức hay dịch vụ nào.

Tương tự, nghiên cứu tại Việt Nam trong cộng đồng đang cho thấy cứ 8 người thì có 1 người bị tổn thương sức khỏe tâm thần, trong đó các vấn đề trầm cảm và lo âu đang là phổ biến nhất (trầm cảm tăng lên 28% và lo âu tăng lên 26%). 

Một nghiên cứu khảo sát tình trạng sức khỏe tâm thần của giáo viên THCS tại Quảng Trị, Huế và Thành phố Hồ Chí Minh  cho thấy có 41,1% số giáo viên bắt đầu có những dấu hiệu đáng lưu ý, 22% giáo viên có nguy cơ tổn thương SKTT cao và khoảng 6,1% giáo viên có SKTT không tốt. Và cũng giống như các nghiên cứu trên thế giới, hầu hết mọi người không nghĩ đến việc tìm kiếm sự giúp đỡ, và một số người muốn tìm kiếm sự giúp đỡ thì lại không tiếp cận được các dịch vụ cần thiết.

Quá tải công việc

Số liệu cho thấy đại dịch Covid -19  đang ảnh hưởng nặng nề hơn đến sức khỏe của nữ giáo viên hơn là nam giáo viên. Tuy nhiên, cũng chỉ ra nam giáo viên khó kiểm soát được hành vi cảm xúc hơn giáo viên nữ. Sự hài lòng và tự tin với công việc chuyên môn, số năm kinh nghiệm và sự gắn kết trường học, cam kết với nghề trồng người là những yếu tố giúp bảo vệ SKTT của các thầy cô.

PGS.TS Trần Thành Nam cũng điểm qua một số nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này bao gồm quá tải về các nhiệm vụ công việc, không cảm thấy được ghi nhận với các nhiệm vụ đã hoàn thành như không cân bằng được giữa thời gian dành cho cuộc sống và công việc…

Bên cạnh đó, cũng có nhiều nguyên nhân khác như phải thực hiện các nhiệm vụ giấy tờ không cần thiết, phải thu thập quá nhiều số liệu phục vụ công tác quản trị, những yêu cầu không hợp lý từ các cấp quản lý, thiếu các thiết bị hỗ trợ làm việc, những hành vi không thân thiện từ học sinh và phụ huynh học sinh và sự thay đổi quá nhanh về yêu cầu đổi mới và đòi hỏi về năng lực mới.

Ngoài ra ở Việt Nam, một yếu tố gây áp lực lớn với giáo viên là việc học sinh, phụ huynh sẵn sàng ghi âm, chụp hình và đưa các thông tin lên mạng xã hội một cách thiếu cân nhắc.

Còn nguyên nhân dẫn đến việc giáo viên thường không chia sẻ và tìm kiếm sự hỗ trợ về sức khỏe tâm thần là vì còn nhiều niềm tin thành kiến về vấn đề này. Giáo viên thường tự cho mình ở vị trí phải giáo dục người khác vượt qua những khó khăn về tâm lý nên thể hiện lo lắng là một biểu hiện của sự thiếu năng lực, kém cỏi và yếu đuối; vấn đề trầm cảm là thiếu ý chí, thể hiện sự lười nhác. Nhiều giáo viên vẫn tin rằng cách để chữa bệnh tâm lý chỉ là ăn uống nghỉ ngơi, bổ sung vitamin, đi ra ngoài chơi là khỏi bệnh.

Cần có hệ thống sàng lọc các vấn đề tổn thương SKTT cho giáo viên và học sinh

Dựa trên những phân tích về thực trạng và nguyên nhân, PGS.TS Trần Thành Nam cũng đề xuất về một cơ chế để tận dụng các nguồn lực chăm sóc sức khỏe tâm thần hiện tại của hệ thống dịch vụ của y tế và hệ thống của ngành Lao động và Thương binh xã hội.

Đề xuất một môi trường kết nối các nhóm đa chức năng, ông Nam ví dụ cần tích hợp và chuyên nghiệp hóa 3 vị trí hỗ trợ SKTT trong trường học là nhà tham vấn tâm lý, nhà tâm lý học đường và nhân viên công tác xã hội học đường (3 vị trí luôn có ở các nhà trường phương Tây) để có thể thiết kế lên bản vẽ của ngôi trường hạnh phúc với các chương trình phòng ngừa, can thiệp và tạo ra một không gian mang tính chữa lành trong trường học.

Bên cạnh đó, PGS.TS Trần Thành Nam cũng kêu gọi sự hợp tác để xây dựng một hệ thống đánh giá sàng lọc các vấn đề tổn thương SKTT cho GV và học sinh trong toàn hệ thống; phát triển các nhóm hỗ trợ đồng đẳng từ xa, các dịch vụ hỗ trợ chuyên gia trực tuyến, tận dụng các ứng dụng chăm sóc SKTT hiện đang được xuất hiện trên các cửa hàng trực tuyến như App Store hay Google play, phát triển các khóa học mở trực tuyến cho GV.

Ngoài ra, PGS.TS Nam cũng dẫn chứng việc áp dụng các chương trình giáo dục sức khỏe tâm thần đưa vào nhà trường đã có hiệu quả và khuyến nghị cần đưa một số nội dung giáo dục nhận thức về sức khỏe tâm thần vào Nhà trường bao gồm: làm rõ sự kỳ thị về bệnh tâm thần; hiểu biết đúng về bệnh tâm thần; nhận diện một số biểu hiện bệnh tâm thần phổ biến; trải nghiệm cách thức vệ sinh sức khỏe tâm thần đúng; tìm kiếm sự giúp đỡ đúng và duy trì tâm trạng tích cực và tầm quan trọng của một SKTT tích cực.